مثنوی ثعلبیه
کتاب" مثنوی ثعلبیه" دیوان اشعار میرزاآقا محمدباقر خلخالی با مقدمه، تصحیح، مقابله، تحشیه محمدصادق نائبی توسط انتشارات اختر منشر شده است.
دکتر محمدزاده صدیق: مادربزرگ ناتنی من، گؤللرخانیم، از جمله شعرهایی که در کودکی برای من از روی کتاب می خواند، قصه های روباه بود که بسیاری از ادبیات آن همیشه بر زبانم جاری بود. هنوز به سن مدرسه نرسیده بودم که هنگام بازی در کوچه های محله سرخاب تبریز، بیت زیر را با بچه های محله به طوردسته جمعی و به تکرار می خواندیم:
بئله نقل ائیله ییب میرزافلانی کلامی دوغرودور، یوخدور یالانی
و ریتم می گرفتیم و نام یکی از بازیکنان را در بیتی به همین وزن می آوردیم و شبیه بازی عمو زنجیرباف دور می زدیم. خیلی زود فهمیدم که این شعر نخستین بیت از مثنوی ثعلبیه است و سالها خیال می کردماین کتاب برای بازی و سرگرمی پدید آمده است.
در ایام نوجوانی که به تهیه ی متن انتقادی گلشن راز شبستری می پرداختم، خیلی زود پی بردم که صاحب ثعلبیه در نظم مثنوی خود در واقع به قرینه سازی و نظریه سرایی بر اثر وی پرداخته است و ادبیاتی در اخذ قوت و الهام از آن دارد.نظیر ادبیات زیر:
داغیت مشکاتی قوی سینسین زجاجه داهی یوخ احتیاجین احتجالبه
نئجه گوردون روا بو آب صافه کی گلدی اوستونه قید اضافه
نه یاخشی سؤردئییب بیر خرابات کی: التوحبد اسقاط الاضافات
بارها کوشیدم آن را با مقابله ی چاپ های سنگی و سربی و یک دو نسخه ی خطی که در کتابخانه های تبریزموجود بود، مقابله و تصحیح کنم. در سال 1346 با مرحوم علیرضا اوختای تصمیم گرفتیم تا آن را در سطح وسیعی انتشار دهیم. قرار شد من، شرح احوال مصنف را بنویسم و ایشان، متن مثنوی را تلخیص نماید و زبان آن را امروزی کند. هر دو به عهد خود وفا کردیم. نوشته من به صورت مقاله ای مسلسل در چند شماره از مجله ی ارمغان چاپ شد و متن بازنگاری اوختای بعد از انقلاب انتشار یافت.
محمدباقرخلخالی اندیشمند دینی شیعی است وهمه جا خواننده را دعوت به اجرای شرع مبین می کند و می توان گفت که عارفی متشرع است و نگرش فلسفی اش به جهان و خلقت کائنات متاثر از افکار شیخ محمود شبستری و باوری به وحدت وجود صوفیان ندارد.
وی، در ضمن شاعری همه فن حریف است، حرف طنز را با سخن جد و بلیغ در می آمیزد، به شیوه ی داستان سرایی دیرین دوره ی اسلامی، مانند کتاب هزار و یک شب، از یک داستان آبستن، چندین حکایت فرعی ایجاد می کند و حتی گاهی یک حکایت را در دو سه بیت بیان می دارد. مانند:
بیری دونیانی رؤیا حالتینده گؤروب بیر باکره قیز صورتینده
دئدی: سن قوینووا مین ار آلیبسان تعجب دورکی بئیله قیز قالیبسان؟
دئدی: آلدی منی هر یئرده نامرد یقین نامرد ایچون اولماز عملکرد
آقای " محمد صادق نائبی" دانشجوی دیروز من، شاعر، محقق و ترکی پژوه نیکنام امروزی آذربایجان که به پیشنهاد معلم پیر و رنجدیده ی خود به شایستگی عمل کرد و سنگ تمام گذاشت و با کاری کارستان، آثار پراکنده و فراموش شده ی آخوند میرزاآقا محمدباقر خلخالی را به نیکی گرد آورد و اینک همراه متن کامل و منقح ثعلبیه انتشار می دهد. من امروز روحیه ی جوانی خود را در او متجلی می بینیم و در این کار نیک و در عین حال سخت و توان فرسا او را تحسین می کنم.
